İlker SARI
Köşe Yazarı
İlker SARI
 

Türk Kozmogoni ve Mitolojisinde Kuşlar - 2

Türk Kozmogoni ve Mitolojisinde Kuşlar - 2 İnsanoğlunun inançlarını ve duygularını ifade edebilmek için imgelere, sembollere ve biçimlere başvurma arzusunun ilk çağlara kadar uzandığı bilinmektedir. İlk mağara ve kaya resimleri ile başlayan bu uzun yolculukta, canlı ve cansız varlıklar olarak yer alan bu imgelerin kökeni evrenin yaratılış mitlerine kadar dayanmaktadır. Bugün halk kültürlerinin oluşmasında önemli rol oynayan bu imge ve semboller, çağlar boyu yaşatılmış ve günümüze kadar aktarılmıştır. Dünyayı ve doğayı, yaşadığı deneyimlerin olumlu ve olumsuz sonuçları ile keşfeden insanoğlu; tabiat karşısında kendisinin aciz ve güçsüz olduğunu fark ettiğinde, doğadaki canlıları kutsallaştırmaya başlamıştır. İşte bu noktada canlı varlıkların kutsallığı, ilkel insanın ilk inanç sistemini oluşturmasına zemin hazırlamıştır. Hayvanların ata olarak kutsal sayılması, hatta tanrısallaştırılması ilk insanın doğa karşısında savunmasız ve aciz kalmasının bir göstergesi olabilir. Bu bağlamda kuşların önemli bir işlevi vardır. Kuşlar kimi zaman tanrı ile insan arasında bir iletişim vasıtası olarak kimi zaman ise ruhun biçimsel tasavvuru şeklinde birçok konumda anlamlandırılmıştır. Dünya kültürlerini oluşturan bütün mitler incelendiğinde, kuşların genellikle iyiliğin, güzelliğin ve ruhun sembolü olarak karşımıza çıktığı görülmektedir. Kuşlar, Türklerin inanç sistemlerinde büyük bir önem arz etmektedir. Türklerin hayvanları "kutsal ata" olarak görmelerini sadece bir totem olarak değerlendirmek, onun sosyal ve hukuki cephelerini görmezden gelmektir. Kuşlara yüklenen anlamın temelleri Orta Asya Türk devlet ve boylarının "Gök Tanrı" inancına dayanmaktadır. Kuşlar, gökte uçmaları nedeniyle Gök Tanrı’nın idaresindeki kutsal bir varlık, Gök Tanrı'nın bir temsilcisi ya da koruyucu ruh olarak görülmüşlerdir. Diğer yandan kuş, Şamanizm inancında ölen birinin ruhu olarak değerlendirilir, ölen kişilerin ruhlarının bir kuş olarak göğe uçmaları, Türklerde oldukça yaygın bir düşüncedir. Şamanizm inancında yansımasını bulan pek çok kuş, şamanların elbiselerinde arma olarak yer aldığı gibi, bayrakta veya hakanın çeşitli tasvirlerinde de yer almıştır. Şamanizm’de kuşların önemli bir yeri vardır. Sözgelimi, Yakut Türkleri göğün direği sayılan sırıklar üzerine ağaçtan yapılmış çift başlı kartallar koyarlar ve bu sırıkların üzerine merdiven gibi enlemesine ağaçlar çakarlardı. Bu ağaçların sayısı göğün katlarını simgelemek üzere yedi ve dokuz olurdu. Yine şaman, doğmadan önce kuş biçiminde hayat ağacının dallarında olurdu ya da kuşlar, şamana gezisi sırasında eşlik ederlerdi. Kaşgarlı Mahmud’un DLT’ünde her Oğuz boyu için bir yabani kuş ongun olarak sayılmıştır. Reşid’üd-din’in Cami’üt-tevarih’inde ve Ebulgazi Bahadır Han’ın Secere-i Terakkime’sin de yine Türk etkisi görülür ve her 4 boy için bir ongundan bahsedilir. Her boyun, kendisinin tanınmasını sağlayacak bir arma/simge olarak bayrağında bulundurduğu kuşu vardır. Bunlardan; Şunkar: Kayı Boyu Ügi: Bayat Boyu Köykenek: Alka Evli Boyu Göbek Sarı Kuşu: Kara Evli Boyu Turumtay: Yazır Boyu Kırgu Kuşu: Yapar Boyu Kızıl Kaçıgay: Dodurga Boyu Köçken : Döger Boyu Cure Laçin: Avşar Boyu Sarıca: Kızık Boyu Bahri: Beg Dili Boyu Su Bürkütü: Karkın Boyu Ala Toğanak: Becene Boyu Buğdayık: Çavuldur Boyu Humay: Çepni Boyu           Bürküt: Salur Boyu Encari: Eymür Boyu Yagılbay: Bügdüz Boyu Toygun: Yıva Boyu Cure Doğan: Kınık Boyu ongonu olarak belirtilmiştir.   (devam edecek) KAYNAKLAR Eyuboğlu, İ. Z. Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.   GÖRSEL: https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/5089/divrigi-ulu-cami-ve-darussifasi-bati-kapi ÖGEL, B. Türk Mitolojisi II, TTK, Ank., 1993 ÖGEL,B. Erzurum Anıtla­rında Eski Altay-Türk San’atının İzleri, Erzurum Halkevi Yay., Erzurum 1947. Öger, A. ve Köse, S. Uygur Kültüründe Tufan’ın Kuşları: Kırlangıç ve Güvercin. Uluslar arası Uygur Araştırmaları Dergisi, (3),163-175. 2014 Sarı, İ. Türk Sanatında ve Silifke Kültüründe Keklik. Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale, 2023. Sever M. Milli Folklor Dergisi Yıl: 11 Sayı: 42  
Ekleme Tarihi: 06 Haziran 2024 - Perşembe

Türk Kozmogoni ve Mitolojisinde Kuşlar - 2

Türk Kozmogoni ve Mitolojisinde Kuşlar - 2

İnsanoğlunun inançlarını ve duygularını ifade edebilmek için imgelere, sembollere ve biçimlere başvurma arzusunun ilk çağlara kadar uzandığı bilinmektedir. İlk mağara ve kaya resimleri ile başlayan bu uzun yolculukta, canlı ve cansız varlıklar olarak yer alan bu imgelerin kökeni evrenin yaratılış mitlerine kadar dayanmaktadır.

Bugün halk kültürlerinin oluşmasında önemli rol oynayan bu imge ve semboller, çağlar boyu yaşatılmış ve günümüze kadar aktarılmıştır. Dünyayı ve doğayı, yaşadığı deneyimlerin olumlu ve olumsuz sonuçları ile keşfeden insanoğlu; tabiat karşısında kendisinin aciz ve güçsüz olduğunu fark ettiğinde, doğadaki canlıları kutsallaştırmaya başlamıştır. İşte bu noktada canlı varlıkların kutsallığı, ilkel insanın ilk inanç sistemini oluşturmasına zemin hazırlamıştır.

Hayvanların ata olarak kutsal sayılması, hatta tanrısallaştırılması ilk insanın doğa karşısında savunmasız ve aciz kalmasının bir göstergesi olabilir. Bu bağlamda kuşların önemli bir işlevi vardır. Kuşlar kimi zaman tanrı ile insan arasında bir iletişim vasıtası olarak kimi zaman ise ruhun biçimsel tasavvuru şeklinde birçok konumda anlamlandırılmıştır. Dünya kültürlerini oluşturan bütün mitler incelendiğinde, kuşların genellikle iyiliğin, güzelliğin ve ruhun sembolü olarak karşımıza çıktığı görülmektedir.

Kuşlar, Türklerin inanç sistemlerinde büyük bir önem arz etmektedir. Türklerin hayvanları "kutsal ata" olarak görmelerini sadece bir totem olarak değerlendirmek, onun sosyal ve hukuki cephelerini görmezden gelmektir. Kuşlara yüklenen anlamın temelleri Orta Asya Türk devlet ve boylarının "Gök Tanrı" inancına dayanmaktadır. Kuşlar, gökte uçmaları nedeniyle Gök Tanrı’nın idaresindeki kutsal bir varlık, Gök Tanrı'nın bir temsilcisi ya da koruyucu ruh olarak görülmüşlerdir. Diğer yandan kuş, Şamanizm inancında ölen birinin ruhu olarak değerlendirilir, ölen kişilerin ruhlarının bir kuş olarak göğe uçmaları, Türklerde oldukça yaygın bir düşüncedir.

Şamanizm inancında yansımasını bulan pek çok kuş, şamanların elbiselerinde arma olarak yer aldığı gibi, bayrakta veya hakanın çeşitli tasvirlerinde de yer almıştır. Şamanizm’de kuşların önemli bir yeri vardır. Sözgelimi, Yakut Türkleri göğün direği sayılan sırıklar üzerine ağaçtan yapılmış çift başlı kartallar koyarlar ve bu sırıkların üzerine merdiven gibi enlemesine ağaçlar çakarlardı. Bu ağaçların sayısı göğün katlarını simgelemek üzere yedi ve dokuz olurdu. Yine şaman, doğmadan önce kuş biçiminde hayat ağacının dallarında olurdu ya da kuşlar, şamana gezisi sırasında eşlik ederlerdi.

Kaşgarlı Mahmud’un DLT’ünde her Oğuz boyu için bir yabani kuş ongun olarak sayılmıştır. Reşid’üd-din’in Cami’üt-tevarih’inde ve Ebulgazi Bahadır Han’ın Secere-i Terakkime’sin de yine Türk etkisi görülür ve her 4 boy için bir ongundan bahsedilir.

Her boyun, kendisinin tanınmasını sağlayacak bir arma/simge olarak bayrağında bulundurduğu kuşu vardır. Bunlardan;

Şunkar: Kayı Boyu

Ügi: Bayat Boyu

Köykenek: Alka Evli Boyu

Göbek Sarı Kuşu: Kara Evli Boyu

Turumtay: Yazır Boyu

Kırgu Kuşu: Yapar Boyu

Kızıl Kaçıgay: Dodurga Boyu

Köçken : Döger Boyu

Cure Laçin: Avşar Boyu

Sarıca: Kızık Boyu

Bahri: Beg Dili Boyu

Su Bürkütü: Karkın Boyu

Ala Toğanak: Becene Boyu

Buğdayık: Çavuldur Boyu

Humay: Çepni Boyu          

Bürküt: Salur Boyu

Encari: Eymür Boyu

Yagılbay: Bügdüz Boyu

Toygun: Yıva Boyu

Cure Doğan: Kınık Boyu ongonu olarak belirtilmiştir.

 

(devam edecek)

KAYNAKLAR

Eyuboğlu, İ. Z. Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.

 

GÖRSEL: https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/5089/divrigi-ulu-cami-ve-darussifasi-bati-kapi

ÖGEL, B. Türk Mitolojisi II, TTK, Ank., 1993

ÖGEL,B. Erzurum Anıtla­rında Eski Altay-Türk San’atının İzleri, Erzurum Halkevi Yay., Erzurum 1947.

Öger, A. ve Köse, S. Uygur Kültüründe Tufan’ın Kuşları: Kırlangıç ve Güvercin. Uluslar arası Uygur Araştırmaları Dergisi, (3),163-175. 2014

Sarı, İ. Türk Sanatında ve Silifke Kültüründe Keklik. Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale, 2023.

Sever M. Milli Folklor Dergisi Yıl: 11 Sayı: 42

 


Yazıya ifade bırak !
Okuyucu Yorumları (0)

Yorumunuz başarıyla alındı, inceleme ardından en kısa sürede yayına alınacaktır.

Yorum yazarak Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve silifkesesimiz.com sitesine yaptığınız yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan tüm yorumlardan site yönetimi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Sitemizden en iyi şekilde faydalanabilmeniz için çerezler kullanılmaktadır, sitemizi kullanarak çerezleri kabul etmiş saylırsınız.

deneme bonusu veren siteler deneme bonusu deneme bonusu https://playdotjs.com/ deneme bonusu veren bahis siteleri youtube mp3 blossomtips.com