KARAKALPAKİSTAN CUMHURİYETİ  -1-  Özbekistan Cumhuriyeti’nde yaşayan insanlar, ülkede yaşayan öteki etkin topluluklara hoşgörü ile bakamıyorlar. Örneğin, pek de uzun olmayan yıllar önce, Stalin’in sürgüne yolladığı Ahıska Bölgesi Türklerinin bir kısmı, Özbekler tarafından katledildiler.   Geçen aylarda, Özerk Karakalpakistan Cumhuriyeti’nde halkı isyan ettirdiler!.. Bu isyanda 18 kişi hayatını kaybederken, 243 kişi yaralandı ve bunlardan 94’ü ağır yaralı olarak hastaneye kaldırıldılar.  Özbekistan Cumhuriyeti içerisinde, Özerk Cumhuriyet olan Karakalpakistan halkı isyan etmişti. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, yaptığı açıklamada "Bazı kesimler, anayasal reformlara karşı protesto kılıfı altında şiddet yoluna başvurmayı seçti. Bölgesel bütünlüğü sarsmak ve toplumun istikrarını bozmak için sahte bilgi yayıp yurttaşları anayasaya aykırı eylemlere sürüklüyorlar" dedi. Mirziyoyev, olayların ardından Karakalpakistan'da olağanüstü hal ilan etti.  Karakalpaklar, 18. yüzyılda Orta Asya'nın en uzun nehirlerinden biri olan Ceyhun çevresine yerleşen bir Türk topluluğudur. 1925'te Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde özerk bir bölge olarak kurulan Karakalpakistan, 1932'de Sovyetler Birliği sınırlarında yer alan Karakalpak Özerk Bölgesinde Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dönüştürüldü. Bu Cumhuriyet, 1936'da Sovyetler Birliği'ne bağlanan Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası haline geldi.  1990'da Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konseyi bir egemenlik deklarasyonu yayınladı. Buna göre referandumla hem Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden hem de Sovyetler Birliği'nden ayrılma hakkı kazandı.  1991'de Sovyetler Birliği'nin çökmesinden bir yıl sonra Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, bugünkü Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'ne dönüştürüldü.   Bu dönemde Özbekistan da bağımsızlığını ilan etti ve 1992'de kendi anayasasını hazırladı. Keza, Karakalpakistan da 1993'te kendi anayasasını oluşturdu. Bu dönemde Özbekistan'la görüşmeler başladı. Görüşmeler kapsamında Karakalpakistan, 1993'te Taşkent yönetimiyle bir anlaşma imzaladı. Anlaşmaya göre 20 yıl boyunca Karakalpakistan'ın özerkliğinin korunmasına karar verilirken, bu süre içinde Nukus yönetimi referandumla Özbekistan'dan ayrılmasını mümkün kılacak bir anayasal hak da kazandı.    20 yıllık sürenin ardından 2013'te resmi bir referandum düzenlenmezken, 2014'te Özgür Karakalpakistan Ulusal Uyanış Partisi ve Alga Karakalpakistan gibi bağımsızlık yanlısı hareketler ortaya çıktı fakat bunlar etkili olmadı.  Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nde 2 milyon civarında insan yaşıyor. Nüfusun yüzde 32,8'i Özbeklerden, yüzde 32,2'si Karakalpaklardan, yüzde 28,6'sı Kazaklardan, yüzde 3,3'ü Türkmenlerden, yüzde 1,2'si Tatarlardan ve yüzde 1,1'i de Ruslardan oluşuyor.  Özbekistan'ın nüfusu ise yaklaşık 34 milyon. Karakalpaklar uzun yıllar  Özbek, Kazak ve Türkmenlerle iç içe ve barış halinde yaşadı fakat özerk statüde var olma isteğini de korudu. Zira Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, ekonomik kaynaklar bakımından Özbekistan için bir sömürü alanı oldu.  Çünkü, ülkedeki tahıl ve pirinç üretiminin büyük kısmı Karakalpakistan’da yapılmaktadır. Öte yandan Karakalpaklar kendi dillerini resmi olarak kullanmak ve korumak istemektedir. Devlet kurumlarında yürütülen işlemlerin Özbekçe yapılması, Karakalpakça kitap basılmaması ve bu dilde yayımlanan dergi ve gazetelerin yok denecek kadar az olması da bir asimilasyon politikasına işaret etmektedir.  Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti'nde yönetim kadrolarının halkın seçimiyle belirlenmemesi ve bölgedeki yönetimin Özbekistan hükümetince atanması da sorun yaratmaktadır.  Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, haziran sonunda Özbekistan Anayasası'ndaki bazı maddelerde değişiklik yapılmasını, Karakalpakistan'ın özerk konumunun ve referandumla Taşkent yönetiminden ayrılma hakkının kaldırılmasını istemesi, ülkede bardağı taşıran son damla oldu. Halk isyan etti, hükümete karşı protestolar düzenlendi. Yukarıda belirttiğim istenmeyen olayların cereyan etmesi üzerine Karakalpakistan başkenti Nukus'a giden Mirziyoyev, anayasa değişiklik teklifini geri çektiğini açıkladı.  Türkiye Dışişleri Bakanlığı'nın açıklamada "Özbekistan yönetiminin ve halkının, olayları sağduyu ve barışla huzur ortamı içerisinde çözüme kavuşturacağına inancımız tamdır" denildi.  Özbekistan anayasasının 70. Maddesinde Karakalpakistan’ın “egemen” olduğu yazılıdır. “Egemen Karakalpakistan Cumhuriyeti, Özbekistan Cumhuriyetine dahildir. Karakalpakistan Cumhuriyetinin egemenliği, Özbekistan Cumhuriyeti tarafından korunur.” denilmektedir. Özbekistan işte bu maddeyi kaldırmak isteyince Karakalpak halkı isyan etti.  Şükürler olsun ki, iki kardeş halk arasında daha fazla kan dökülmeden sorun çözülmüş oldu. Ne var ki ileride tekrar Karakalpakistan’ın özerkliği sorun olursa, kardeşler arasındaki savaşı durdurmak da mümkün olmayabilir. Bu yüzden Özbekistan’ın, Sovyetler Birliği’nden bağımsızlık elde etmesine sevindiğimiz gibi, Özbekler adilane bir davranışla, Karakalpaklar’a bağımsız cumhuriyet olabilme statüsü sağlarsa, bu da bizi çok memnun edecektir.  Ben bu Karakalpakistan’a gidip, gezdim, gördüm. O seyahat izlenimlerimi de özetleyerek önümüzdeki günlerde okurlarımıza sunacağım.  Sözün başında tekraren vurgulamak isterim ki; Dünya coğrafyasında çok geri bırakılmış olan iki Türk yurdu gördüm. Bunlardan birisi Karakalpakistan, ötekisi ise, Gagauzya’dır… Rusya’nın veya başka bir yabancı ülkenin bu Türk yurtlarını neden geri bırakmış olduklarını anlarım ve anlayışla karşılayabilirim. Fakat Özbekistan’ın, kendi soyundan olduğunu bile bile Karakalpakları neden acımasızca geri ve yoksul bırakmak istediklerini anlamam mümkün değildir!..