SEÇİM YAZILARI - 5 YENİ SEÇİM SİSTEMİNİN GETİRDİKLERİ Seçimler yaklaşırken, öyle zannediyorum ki, birçok kişinin uygulanacak yeni seçim sistemi ile ilgili olarak kafası karışık. Malum; son zamanlarda, dost meclislerinde konu dönüp dolaşıp seçimlere geliyor. Seçimler sonucunda ortaya çıkması muhtemel sonuçlar, sohbetlerin ana konusu. Bunda da çoğunlukla seçim ittifakları meselesi üzerinde duruluyor. Eskiden olsa iyiydi, tek tek partiler ve adaylar üzerinden meseleler tartışılırdı. Şimdi ise; çoğunlukla seçim ittifakları üzerinden yürümekte tartışmalar: Cumhur İttifakı oyların ne kadarını alacak, Millet İttifakı ne kadarını alacak? İttifaktaki partilerin durumu ne olacak? Bir de “seçim barajı” meselesi var tabi. Mesele, İttifak’ın barajı geçmesi mi, yoksa tek tek partilerin aldığı oy oranları mı önemli? Bu yazıda, bu soruların yanıtlarını açık ve anlaşılır bir şekilde vermeye çalışacağım. Bilindiği üzere; geçtiğimiz sene, Seçim Kanununda birtakım değişikliklere gidildi: 6 Mayıs 2022’de Resmi Gazete’de yayımlanan Kanun Değişikliği ile ülkede uygulanan seçim barajının yüzde 10’dan yüzde 7’ye indirilmesi hüküm altına alındı. Bu durumda; oyların en az yüzde 7’sinin alınması, temelde milletvekilliklerinin kazanılması için yeterli olacak. Ancak; burada da şöyle bir ayrım var: Herhangi bir seçim ittifakına dahil olmadan seçimlere tek başına giren bir siyasi parti, milletvekili çıkarmak için ülke genelindeki oyların en az yüzde 7’sini almak zorunda. Ancak; seçime ittifakla giren bir siyasi partinin tek başına yüzde 7 alma zorunluluğu yok, içerisinde bulunduğu seçim ittifakının yüzde 7’yi geçmesi yeterli. Yani özetle; ittifakın toplam oyu yüzde 7’yi geçtiğinde ittifaktaki bütün partiler barajı geçmiş sayılacak. Temsiliyet oranının artması anlamında, seçim barajının düşürülmesi olumlu bir gelişme olarak görülebilir. Ancak; yeni sistemde, milletvekili çıkarmak için ittifakın toplam oyları değil, partilerin tek tek aldığı oylar belirleyici olacak. 2018 seçimlerinde; seçim ittifakı içerisindeki milletvekili sayısı, ittifakın ülke genelinde aldığı oyun ittifaktaki partilere bölünmesi ile hesaplanıyordu. Yeni düzenlemede ise, seçim ittifakının aldığı oy toplamı, yüzde 7 barajını geçtiği takdirde, seçim çevrelerindeki (yani illerdeki) milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içindeki her bir partinin o seçim çevresinde almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak belirlenecek. Seçim çevresinde, milletvekili çıkaracak oy sayısına ulaşamayan partilerin oyu, seçim ittifakının hanesine -daha önceki sistemde olduğu gibi- “artık oy” olarak yazılmayacak. Bu anlamda; seçim çevresinde yeterli sayıya ulaşamayan siyasi partinin oyları ittifakın da hanesine yazılmadığı için bir anlamda boşa gitmiş sayılacak. Bir örnek vermek gerekirse, diyelim ki Mersin’de bir milletvekilinin seçilmesi için bir siyasi partinin 70.000 oy sayısına ulaşması gerekiyor. Ancak; siyasi parti 60.000 oya ulaştı. İşte bu durumda, o siyasi parti, 70.000 oy sayısına ulaşamadığı için Mersin’de vekil çıkaramadığı gibi almış olduğu 60.000 oy sayısı, bünyesinde bulunduğu seçim ittifakının hanesine de yazılmadığından, maalesef ki, bu 60.000 seçmenin oyu boşa gitmiş olacak. Sistem kendi içerisinde birtakım çelişkiler barındırmıyor değil. TBMM temsiliyet anlamında en üst organ. Ve hep bahsedilen “millet iradesi”nin bir anlamda vücut bulmuş hali. Ancak; seçim sistemlerindeki bazı öngörülmeyen (yahut bilinçli olarak sebep olunan) haller “millet iradesi”nin tam anlamıyla temsili noktasında, sistemi “çıkmaz”a götürebiliyor. Bu durumda; bir anlamda “hükümsüz” kalan “artık oylar” sayılmadıktan sonra, millet iradesi ne derece tecelli ediyor, sorusu geliyor insanın aklına. İlk kez; 2018 seçimleri ile uygulanmaya başlanan seçim ittifakları ile oyların boşa gitmeyeceği, bir siyasi partinin seçim çevresinde milletvekili çıkaracak sayıya ulaşamasa bile aldığı oyların ittifaka yarayacağı, bu anlamda ittifakın çıkartabileceği vekil sayısının artabileceği söylenmişti. Nitekim; geçtiğimiz seçimlerde bu durumun “olumlu” etkilerini de görmüştük. Ancak; gelinen noktada, yeni sistemde her ne kadar ülke genelinde seçim barajı düşürülmüş olsa da seçim çevrelerinde siyasi partiler bazında uygulanacak nispi sistem (D’hondt sistemi), yeterli sayıya ulaşamayan oyların boşa gitmesi tehlikesini kendi içerisinde barındırıyor. Seçim ittifakları, yüzde 7 barajına ulaşamayacak bazı siyasi partilerin, ittifaktan dolayı, Meclis’e girmelerinin önünü açıyor ancak, seçim çevresinde milletvekili çıkartılacak sayıya ulaşamama ihtimali, birçok seçmenin oyunun ‘heba’ olması riskini ortaya çıkartıyor. Bu durum da; sistemde partileri farklı arayışlar bulmaya zorlayabiliyor: Bazı bölgelerde, seçimlere ‘ortak liste’ ile girmek gibi. Tüm bu meseleler, önümüzdeki günlerde biraz daha netleşecek. Seçimler yaklaşıyor. Hangi partilerin hangi seçim ittifaklarında seçimlere girecekleri netleşti. Halihazırda, siyasi partilerin milletvekilliği aday listelerinin hazırlanma süreci de devam etmekte. Yakında, listeler belli olacak. Bakalım, hangi partiler seçimlere kendi listeleri ile girecek, hangi partiler ‘‘ortak liste’’ ile aday çıkartacak? Bekleyip göreceğiz.